‘Er liepen mensen met heel veel verschillende petten op’

Wim Hoogeland klaar met boek over boeiende geschiedenis Boetelerveld en Heeterveld

MARIËNHEEM/RAALTE – Het is een oud en bekend verhaal; begin jaren 50 stonden de machines al klaar om het woeste Boetelerveld te ontginnen voor de landbouw. Door de watersnoodramp in 1953 waren die machines echter in Zeeland nodig en zo bleef het huidige natuurgebied intact. Het is een mooi verhaal, maar het klopt niet, zo stelt Raaltenaar Wim Hoogeland in zijn nieuwe boek over de geschiedenis van dit gebied. Want de watersnoodramp had er volgens hem niks mee te maken.

“Dat argument werd als verklaring gebruikt, maar het had alles te maken met de afschaffing in 1954 van de werkverschaffing en het in 1960 ingevoerde verbod op ontginning van woeste gronden in staatseigendom.” Het was een fikse klus om de complete geschiedenis van het hele gebied, inclusief elke verdwenen of nog bestaande boerderij en woning uit te zoeken en op te schrijven. Hoogeland, directeur van de in 1994 opgerichte stichting Archivariaat Bentinck Schoonheten, maakt er een oude belofte mee waar. Een druk bezochte expositie in de Plaskerk in 2018 over de lange geschiedenis van deze kerk, het landgoed Schoonheten en de omgeving (en de sterke onderlinge relaties) leidde tot het plan om er een boek aan te wijden. Jarenlang dook hij de archieven in, maar de coronaperiode maakte persoonlijke interviews lastig. Toch resulteerde het vele werk in een boek van pakweg 200 bladzijden, inclusief veel bijzondere foto’s van Thomas Klomp. Alles ligt nu bij de vormgever, gaat daarna naar de drukker en zal na de zomer verschijnen.
Bij het Boetelerveld wordt tegenwoordig vooral gedacht aan het bekende natuurgebied van Landschap Overijssel, maar het gebied is veel groter; behalve het Boetelerveld zelf (waaronder het natuurreservaat) ook het Heeterveld (waaronder een groot deel van het landgoed Schoonheten), zo vertelt Hoogeland: “Het is ruwweg de streek tussen Raamsweg, Schoonhetenseweg, Portlanderdijk, Haarlesedijk en de grens met de gemeente Hellendoorn.”

Versplintering

In zijn boek gaat Hoogeland uitgebreid door de geschiedenis van deze streek, pak ‘m beet vanaf de ijstijden tot het huidige Natura 2000-gebied. “Ooit was het bos, later werd het heide. Het is een dekzandrug met daardoor een slechte afvoer van regenwater. Tot de Franse tijd aan het begin van de negentiende eeuw waren het gemeenschappelijke gronden van de marken Raalterwoold en Heeterveld. Die gronden werden verdeeld na de afschaffing van de marken. Onder meer de kleine keuterboertjes in het gebied kregen een deel, evenals lokale middenstanders in Heeten. Dat zorgde voor een enorme versplintering.”
“De heidegrond was heel belangrijk voor de boeren die er toen hun schapen lieten grazen. De mest, vermengd met heideplaggen uit hun potstallen was nodig voor het vruchtbaar maken van de bouwgrond. Pas door de komst van kunstmest rond de vorige eeuwwisseling veranderde dat. Rijke families, ook uit andere delen van het land, kochten toen goedkoop veel hectares op”, zo vertelt Hoogeland.

Archieven

Uitgebreid is hij in de archieven gedoken om na te gaan wie er allemaal grond had en heeft. “Er was zelfs sprake van clandestiene bewoning net over de oude grenzen van de marken heen. Dat zie je bijvoorbeeld aan de oostkant van het gebied. Opvallend vond ik dat er destijds mensen waren op belangrijke en invloedrijke bestuurlijke posities die heel veel verschillende petten op hadden. Ze hadden bijvoorbeeld veel invloed op de ontginningsplannen, op het kapitaal dat daarvoor nodig was maar ook op de arbeidsverschaffing voor werklozen die daarvoor belangrijk was. Boerenorganisaties deden ook mee en een gemeente als Raalte had er belang bij toen eerst de wijk Blekkerhoek en daarna Westdorp en Langkamp gebouwd werd. Boeren die daar zaten konden mooi verhuizen naar zo’n nieuw ontginningsgebied. Sommige namen die ik tegen ben gekomen in de archieven hadden wel vier verschillende petten op. Dat zou nu echt niet meer kunnen.”

Begrip

Veel begrip heeft de Raaltenaar bij zijn onderzoek gekregen voor de problemen waarmee boeren rond het Natura 2000-gebied al jaren worstelen. “De staat propageerde destijds de ontginning van woeste gronden om daar voedsel op te kunnen produceren voor de groeiende bevolking van Nederland. Boeren hadden toen misschien vijf tot acht koeien, wat varkens en wat kippen. Dat moest allemaal meer worden, denk maar aan de plannen van Mansholt destijds. En nu zie je dat de cyclus rond is; wat toen van de staat moest, uitbreiden en groter worden, dat mag nu juist niet meer. Dat is best hard om te constateren; boeren zitten dus klem. Daar kun je proberen wat tegen te doen, maar uiteindelijk wint toch de overheid en verliest de boer. Ik ben als schrijver objectief, maar ik begrijp die boeren wel. Natuurlijk moet het huidige natuurgebied behouden blijven maar bij de manier waarop dat afgelopen eeuw gegaan is zet ik wel een kanttekening; doe je de landbouw recht door ze nu de zwarte piet toe te spelen?”
Eigenlijk is ook niet alleen de overheid verantwoordelijk maar de hele maatschappij, zo constateert Hoogeland nuchter; “Als burgers willen we ook allemaal maar meer en meer. Ook wij hebben dus een verantwoordelijkheid.”

Het is over een paar maanden allemaal in zijn boek te lezen. “Als stichting Archivariaat Bentinck Schoonheten hebben we weinig inkomsten. Met dit bijzondere boek steken we dus flink onze nek uit. Het zou mooi zijn als we nu al flink wat voorinschrijvingen (via bentinckarchief@gmail.com) krijgen.”