Het levenswerk van Frits Offenberg

Raaltenaar al vele jaren bezig om volledige geschiedenis van gemeente Raalte en inwoners te documenteren

RAALTE – “Dit is een levenswerk”, stelt Frits Offenberg. De Raaltenaar is al jaren bezig om de volledige geschiedenis van de gemeente Raalte in kaart te brengen en digitaal beschikbaar te maken. Hij schat zelf dat hij er nu bijna 22.000 uur in heeft gestoken. Dat zijn qua uren meer dan tien volledige arbeidsjaren. Van alle inwoners (met stamboom en adressengeschiedenis) tot een overzicht van boerderijen en bedrijven, alles moet er op termijn in komen te staan. “Ik zal dit zelf niet afmaken!”

Op zijn bureau ligt een telefoonboek. Offenberg is bezig om alle namen en adressen van de gemeente Raalte (inclusief dus alle kernen) en die van de nabije omgeving te verwerken in de computer. Een loep ligt ernaast. Zijn werk moet op een gegeven moment voor iedereen beschikbaar komen via de historische verenigingen. Met enkele zoekopdrachten kan iedereen dan een familiestamboom samenstellen, de bewonersgeschiedenis van een adres achterhalen of opzoeken wie er allemaal gestorven zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog. En dat zijn nog maar enkele voorbeelden van de mogelijkheden die de bestanden bieden. De Historische Vereniging Raalte e.o. en Omheining in Heino ontvangen jaarlijks updates van zijn gegevens. Zijn bestanden bevatten inmiddels dik 113.000 namen, (van 1123, het jaar dat Raalte voor het eerst opdook in de boeken, tot 2000). Daarvan zijn er inmiddels dik 54.000 verwerkt in stambomen. De rest moet nog. En dan hebben we het nog niet eens over die 20.000 kinderen, waarvan hij de gegevens nog moet achterhalen. Zijn verzamelde werk bestaat inmiddels uit de digitale bestanden (Acces) met alle namen en andere gegevens, 22 ordners met overlijdensadvertenties, enkele ordners over het bedrijfsleven, een overzicht van de koop- en huurwoningen en twee boeken met ansichtkaarten van Raalte en omgeving. Daarnaast beschikt hij zo’n beetje over elk boek dat over de geschiedenis van Raalte en omstreken geschreven is. Het moge duidelijk zijn, Offenberg is bezig met een monsterklus.
Offenberg (75) had jarenlang een directiefunctie op een MBO in Deventer. Daarnaast was hij secretaris van verschillende (onderwijs)organisaties en verenigingen. “Vijf jaar voor mijn pensionering ben ik op zoek gegaan naar iets wat me interesseerde en waarmee ik de lange winteravonden en de jaren na mijn pensionering kon vullen. Ik hoef niet de hele avond voor de televisie te zitten. Ik kende Ria Oude Vrielink, destijds de secretaris van de Historische Vereniging Raalte e.o.. Zij vertelde me dat ze soms een paar dagen in de week bezig was om allerlei vragen over Raalte uit het binnen- en buitenland te beantwoorden. ‘Waarom zet je alles wat je uitzoekt niet in één programma’, vroeg ik. Volgens haar kon dat niet. Nou, dat moet je dus niet tegen mij zeggen. Daarna ben ik aan de slag gegaan.”

Patroniem

De eerste jaren waren saai, zo zegt hij zelf. “Ik zocht alles wat ik over de inwoners van Raalte kon vinden in de archieven. Zo heb je bijvoorbeeld de brandhaardregisters. De mensen moesten belasting betalen als ze een haard of kachel hadden. Die registers gaan terug tot in de middeleeuwen. Daarnaast ben ik bijvoorbeeld aan de slag gegaan met de doopboeken uit de jaren 1812 tot 1932. Je vindt een naam, noteert die en gaat proberen te achterhalen waar en wanneer hij/zij overleden is. Maar soms kom je gewoon vijf keer dezelfde naam tegen.” Hij wijst naar een overzicht in een van zijn ordners. “Bijvoorbeeld vijf Nieuwe Bijvanks met dezelfde voornaam. Soms vond ik zelfs tien keer dezelfde naam. Als het bijvoorbeeld ging over de voornaam Jan met een veel voorkomende achternaam.”
Zijn puzzeltocht werd nog eens bemoeilijkt door gebrekkige gegevens en de verschillende manieren waarop (voor Napoleon) achternamen ontstonden. “Mensen werden genoemd naar hun boerderij of hun beroep: Smid, Kuiper, Timmerman, allemaal professies. Als een man introuwde nam hij de naam van de boerderij van zijn vrouw aan. Daarnaast had je ook nog de geografische namen. Als je de naam Krommendijk tegenkomt, kun je nagaan dat de roots in Windesheim liggen. Of de Markenamen. Als de bewoner van een Marke voor een hekje woonde, werd het ‘Voor ’t Hekke’. En dan heb je ook nog te maken met het patroniem. Een rotsysteem. Als een vader vier zoons had gekregen, zeg maar Jan, Piet, Klaas en Wim, gingen die als ze volwassen werden verder als Jansen, Pietersen, Klaassen en Willems. Zoek dat allemaal maar eens goed uit…”
Leuker werd zijn werk toen hij de contouren had uitgezet en langzaam maar zeker, al puzzelend, de hiaten kon vullen. En dan dus niet alleen de mensen, maar ook de gebouwen en de straten.

Heeten

Natuurlijk ontwikkelde hij zich langzaam maar zeker tot een expert in de Raalter geschiedenis. Enkele zaken die hem fascineerden? “Nou, als je terugkijkt naar 1700 zie je in Raalte en Heeten ongeveer evenveel geboortes. In Heeten is het daarna gestagneerd, terwijl Raalte bleef groeien. Waarom dan, vraag je je dan af. Maar dat heeft dus met de economische ontwikkeling te maken. Heeten lag niet aan de weg die nu de N348 is. Heeten had geen kanaal en ook geen loshaven, althans niet er direct doorheen. Die havens zijn hier belangrijk geweest. Vroeger had je er bijvoorbeeld eentje de Ganzepan tussen Heino en Hoonhorst. De grootste bevrachter was de suikerbietenfabriek in Lemelerveld, waar ook een haven was. Die boten kwamen dan vaak eerst in Zwolle aan en gingen vervolgens richting Lemelerveld. Een opvarende stapte dan vaak in Zwolle af en fietste dan op de fiets vooruit naar Lemelerveld om daar een extra dag liggeld te kunnen declareren. In de bietenoogsttijd lagen er soms wel 130 vrachtschepen te wachten om gelost te worden. Voor dat wachten, werd een vergoeding betaald en blijkbaar was dat voor de schippers zo aantrekkelijk dat je er voor van Zwolle naar Lemelerveld kon fietsen.”

Spelling

En nog een bevinding met een klein voorbehoud, Offenberg vermoedt, met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid, dat de helft van de hedendaagse achternamen is ontstaan door onduidelijkheid over de spelling. “Zo heb je Neplenbroek en Neppelenbroek. Van origine komen die namen van twee broers. Het was maar net zoals de ambtenaar van dienst het hoorde en vervolgens noteerde. Zo heb ik een doopboek waarin ik het handschrift van een samensteller heb leren herkennen. Hij is er een jaar tussenuit geweest, heb ik kunnen achterhalen. In dat jaar had je een ander handschrift. Eerder kwam ik alleen maar Joanna’s tegen, maar in dat jaar Johanna’s.”
Zoals Offenberg al meldde, hij zal deze enorme klus niet afmaken. Ten eerste is het een klus die nooit klaar is, maar ten tweede moet er ook nog ontzettend veel gebeuren. Bij de Historische Vereniging Raalte e.o. en de Omheining worden leden klaargestoomd om te helpen en op termijn de documentatie volledig over te nemen. Maar zo ver is het nog lang niet. Offenberg werkt met heel veel plezier verder. “Ik heb me hiervoor nooit echt voor geschiedenis geïnteresseerd, maar nu vind ik dit echt leuk…”