Stichting presenteert wandel- en fietsroutes in Heeten en is bezig met Germanenkamer en boek HEETEN – “Ik dacht eerder dat de Germanen de hele tijd in berenvellen rondliepen, aan het vechten waren met de Romeinen en grote feesten bouwden”, vertelt Harry Nikamp, een van de bestuursleden van Stichting Germanen Heeten. Hij begint te lachen. “Inderdaad ja, het beeld van Asterix en Obelix…” Maar, zo benadrukt hij, in het echt was het anders. Heel anders.
Stichting Germanen Heeten wil met het project Oer-Vuur-IJzer het verhaal van het Germaanse verleden van Heeten beter in de markt zetten. Vorige week woensdag werden de eerste resultaten van de inspanningen zichtbaar. Wethouder Jacques van Loevezijn onthulde een informatiebord bij het Trefpunt. Dat bevat een fiets- en een wandelroute in het teken van de Germanen (en wat de fietsroute betreft ook de latere geschiedenis van het dorp). De stichting hoopt eind deze zomer een Germaanse Kamer in het Trefpunt te openen. Een minimuseum/educatieve ruimte met een blijvende presentatie over de Germanen. Ook komt er een doe-boek voor de jeugd (dat deel uitmaakt van een educatief programma). Totale kosten van het project (dat naast de bewustwording van de inwoners ook tot doelstelling heeft om meer toeristen naar Heeten/Salland te lokken): 185.000 euro. Dat geld werd opgebracht door de gemeente Raalte en diverse andere subsidiekanalen.
Het werd eind 1993 allemaal in werking gezet door de Raalter amateurarcheoloog Bert Terlouw. Hij vond toen rondom Heeten scherven en ijzerslakken (die duiden op ijzerproductie). In de jaren daarna volgden nog veel meer vondsten. Nog veel meer slakken, maar ook sporen van tientallen boerderijen. Conclusie: Heeten, oftewel Hédnen zoals het gebied vroeger heette, bood in de eerste vier eeuwen na het jaar nul plaats aan verschillende kampen van de Germanen. De ijzerproductie was er zo groot, dat de vondst van Europees belang bleek. Oftewel: Heeten huisvestte de hoogovens van die tijd. “Het is met recht de belangrijkste Germaanse nederzetting in Nederland die gevonden is”, vertelt Terlouw. “Nergens zijn zo veel niet normale vondsten van de Germanen gedaan. Neem bijvoorbeeld een dreveltje (een stuk gereedschap, red.) van puur staal. Dat moet 2.000 jaar geleden gemaakt zijn. Eerder gingen ze ervan uit dat de technische kennis om dat staal te maken er alleen in China was. Niet dus. Dat werd hier vroeger dus ook geproduceerd. En neem het terra nigra, zwart aardewerk, dat hier is gevonden. Er werd altijd gedacht dat dat in het Romeinse Rijk werd gemaakt, maar het productiecentrum lag hier.”
Engeland
En zo leidden de vondsten tot een ommezwaai in het denken over de Germanen. Ten eerste waren die dus qua technische kennis veel verder dan werd verondersteld. Maar ook niet onbelangrijk, aangezien de Germanen het ijzer, staal en terra nigra maakten en de Romeinen het hadden, moeten die twee volkeren met elkaar gehandeld hebben. Het oude beeld dat die twee partijen elkaar constant de hersens insloegen kon dus overboord. Sterker nog, het bleek dat Germanen soms als huurlingen in dienst waren van de Romeinen. Zij reisden naar alle uithoeken van het Rijk. Hoe uniek de vondsten op historisch en archeologisch gebied waren, blijkt ook uit een opmerking van Terlouw: “Ik ben er onlangs achter gekomen dat er in Engeland bijna meer wetenschappelijke literatuur over de Germanen in Heeten bestaat dan in Nederland.”
Hartstikke interessant dus. Dat vond ook Jan Regelink uit Heeten. Toen hij in 2018 hoorde over een lezing van Terlouw, besloot hij zijn maten in te lichten: Harry Nikamp, Ben Schrijver en Harry Oosterhuis. Het viertal kende elkaar nog uit het bestuur van SV Heeten. Regelink en Nikamp bezochten de lezing en maakten de anderen vervolgens ook enthousiast. Regelink: “Bert zei dat het zonde was dat er in Heeten zo weinig gebeurde met de Germaanse geschiedenis. En dat namen we ter harte. We besloten uiteindelijk een stichting op te richten. We hadden er ook allemaal de tijd voor.”
Stroomlijnen
De vier benaderden ook plaatsgenoot Dominique Doedens, ook hij was aanwezig bij de lezing en weet bovendien goed de weg in subsidieland, om voorzitter te worden. Daarnaast werd ook Inke Camphens erbij gevraagd, zij had al enige ervaring met archeologie en het presenteren daarvan. Vervolgens ging de werkgroep plannen maken. Schrijver: “We hadden een hoop ideeën, ook een voorstelling over de Germanen bijvoorbeeld, maar aan het eerste projectplan bleek een kostenplaatje te hangen van vijf ton. Toen zijn we maar eens wat gaan stroomlijnen. We zijn jaren bezig geweest om genoeg subsidie binnen te halen. Dat is met pijn en moeite gelukt.”
De wandel- en fietsroute ontwikkelden ze zelf. De wandelroute (circa 3,5 km) voert langs alle plekken in het dorp waar vondsten zijn gedaan; de fietsroute (35 km) voert eerst langs alle (historische) bezienswaardigheden in de omgeving van Heeten en sluit tenslotte aan op de wandelroute. Aanvankelijk was het de bedoeling om een volledig museum in het teken van de Germaanse geschiedenis te realiseren, maar dat bleek te hoog gegrepen. In plaats daarvan komt er een ruimte in Kulturhus Trefpunt met een oppervlakte van zo’n tachtig vierkante meter. “Een museum was te duur geworden, maar we hadden ook niet genoeg vondsten om een grote ruimte te vullen.” De blikvanger wordt, als alles naar wens verloopt, een interactieve vloer die de bezoekers virtueel door de opgravingen voert. Met daarbij omgevingsgeluiden en Germaanse muziek. Ook moet de Germaanse kamer een kleine(re) expositie huisvesten, waarin ook veel digitaal te zien zal zijn.
Slimme mensen
Allemaal zijn ze onder de indruk geraakt van de kennis van onze voorouders. Regelink: “Zo’n grote nederzetting hier, dat is best indrukwekkend. En dan weten we ook heel veel nog niet. Maar als je het reconstrueert blijkt wel dat de Germanen helemaal niet zo veel anders leefden dan wij. Ze waren boeren, werkten op het land. Sommigen werden huurlingen voor de Romeinen.” Schrijver: “Ik dacht eerder dat Heeten een paar honderd jaar oud was, maar het blijkt dat dit gebied al veel langer werd bewoond. En misschien ook nog wel eerder dan we nu weten. Wat zit er hier verder nog onder de grond?” Nikamp: “Het waren echt wel slimme mensen. Neem de kwaliteit van het ijzer. Als wij dat nu moesten maken, uit brokken oer, zou het ons niet meevallen…”
Zie verder staging2.oervuurijzer.nl.