Inwoners van Nieuw Heeten kunnen ideeën inbrengen voor herbestemming Sint Joseph
(Door Jos Westenenk en Wouter Groote Schaarsberg)
NIEUW HEETEN – “Over twee jaar feest en daarna de begrafenis.” Ton Bessembinder, lid van de werkgroep die zich buigt over de toekomst van de Sint Joseph in Nieuw Heeten, zegt het met enig cynisme en de nodige berusting. Het is ook gewoon de realiteit. Parochie Heilig Kruis heeft toegezegd dat Nieuw Heeten het 100-jarig bestaan van de Sint Joseph in 2023 nog kan vieren in het gebouw zelf, maar ergens in de jaren daarna wordt de kerk aan de eredienst onttrokken.
De werkgroep, die bestaat uit negen inwoners van het dorp (met vertegenwoordigers van de kerklocatie, het bedrijfsleven, PB, parochianen en de jeugd), gaat zich bezig houden met een nieuwe bestemming voor het kerkgebouw (inclusief pastorie). Daarnaast valt ook de plaatselijke begraafplaats onder de bezittingen van de kerk, maar het beheer daarvan is inmiddels al onder een zelfstandige stichting geplaatst. De insteek van de werkgroep: behoud van de kerk als baken. Een keer zijn ze inmiddels (online) bij elkaar geweest. De eerste stap is er. Na de zomervakantie starten studenten van de Jan des Bouvrie Academy van Hogeschool Saxion in Deventer met een enquête in het dorp. De centrale vraag: wat wil de bevolking met de kerk.
Het liefst houden Ton Bessembinder en Agnes van der Burg zich als lid van de werkgroep (Ton vanuit de kerk, Agnes als betrokken en actief parochiaan) nog helemaal op de vlakte. Ze willen niemand beïnvloeden. Denk vrij, alle ideeën zijn welkom; dat is de boodschap voor het dorp. Maar Ton vertelt na wat aandringen wel dat hij op straat al suggesties heeft gekregen. Even voor de duidelijkheid, suggesties die verder geen enkele status hebben. “Van appartementen tot ruimte voor de horeca. Maar wat het hier extra lastig maakt, is dat we al een MFA hebben: De Belte. We willen daarmee niet concurreren.” En zo meldt hij, natuurlijk moet het geloof een plek houden in Nieuw Heeten. Daarvoor zijn er twee opties: “Een klein deel van de kerk inrichten voor bijeenkomsten in klein comité of gebruik maken van ruimte in MFA de Belte.”
Ze hebben nog wel even. Echte stress ervaren ze niet. Het is natuurlijk ook fijn om te weten dat ze altijd de pastorie nog achter de hand hebben. Die wordt nu verhuurd, maar zou misschien best in de toekomst omgebouwd kunnen worden tot appartementengebouw. En dat zou dan weer geld opleveren voor de plannen voor de kerk. Er is niks concreet, het is slechts een mogelijkheid, maar toch… Ton: “Een jaar of vijftien geleden hebben we erover nagedacht om de pastorie te verkopen. Vanuit het dorp kregen we toen de tip om dat voorlopig nog niet te doen. ‘Wacht nog maar even, dat kon in de toekomst wel eens handig zijn’. Daar hebben we naar geluisterd en daar zijn we nu blij mee, want die pastorie biedt mogelijkheden. Dat is waar.”
Zelfredzaam
En, zo benadrukken Ton en Agnes allebei, als Nieuw Heeten ergens de schouders onderzet, dan lukt het ook. Ton: “Toen het dak van de kerk meer dan 25 jaar geleden aan vervanging toe was, hebben we hier een actie gehouden: ‘Koop een lei’. Iedereen kon als het ware een leien pan aanschaffen. Binnen enkele maanden hadden we genoeg geld binnen om het nieuwe dak in één keer te betalen. Alleen de toren hebben we toen niet aangepakt. Achteraf is dat jammer, want daar zit nu nog asbest. En dat is best vervelend. Maar zo gaat dat dus in Nieuw Heeten. We zijn een zelfredzaam dorp.” Of, zoals de twee het, op basis van een uitspraak van een vroegere pastoor, ook stellen: “Als de handen niet dieper in de zakken kunnen omdat er geen geld meer in zit, dan moeten de handen maar uit de mouwen.” Agnes: De kerk en de school zijn opgericht door de Nieuw Heetenaren zelf. We vinden het dus belangrijk dat juist zij bij de toekomst betrokken worden. We kunnen een partij van buiten het dorp wel de opdracht geven om met de toekomst van de kerk aan de slag te gaan, maar ik geloof niet dat het dorp daar blij mee zou zijn.”
Vijfsprong
De eerder genoemde zelfredzaamheid staat ook aan de basis van het ontstaan van het dorp. Terug naar 1874. De naam Nieuw Heeten bestond nog niet. De omgeving werd aangeduid als Den Achterhoek. De bewoners wilden graag een eigen school. Want de kinderen moesten voor hun onderwijs kilometers lopen naar Haarle of Heeten. De plannen kwamen echter niet van de grond. Zo had de pastoor in Heeten problemen met de bouw van een school. Twee boeren, Henricus Schrijver en Jan Herder, togen vervolgens naar de deken in Deventer om te lobbyen voor de plannen. “De deken, Antonius Rekveld, vroeg op een gegeven moment waar ze dan woonden”, vertelt Agnes. “Het was nogal moeilijk om uit te leggen, maar toen bleek dat de deken ooit eens in de buurt was verdwaald toen hij onderweg was naar Haarle. Hij vertelde dat hij op een vijfsprong van zandwegen de weg had gevraagd aan twee boeren. En die twee boeren bleken dus Henricus Schrijver en Jan Herder te zijn geweest. Ze hadden elkaar, zonder dat ze het wisten, dus al eens eerder gesproken. Die vijfsprong is nog steeds de centrale kruising in het dorp. De zandwegen zijn verharde wegen geworden.”
Tienduizend bedelbrieven
De deken kwam vervolgens met bijzonder advies. Als de bewoners van Den Achterhoek een school wilden, konden ze zich beter eerst inzetten voor een eigen kerk. Dan kwam de school vanzelf. Schrijver en Herder gingen ermee aan de slag. Maar gezien de nabijheid van kerken in de omgeving en de bezwaren van de pastoor in Heeten lag geld inzamelen in bepaalde gebieden rondom Den Achterhoek moeilijk. Daarom zochten de bewoners het ook verder weg. “Ze collecteerden overal in het land”, vertelt Ton. Op een gegeven moment zijn er zelfs tienduizend brieven met het verzoek om financiële steun verstuurd.”
Maar het duurde en het duurde. Veel katholieke inwoners van de omgeving verloren in de loop der jaren het vertrouwen in de plannen en trokken weg. Maar in 1920, dik 45 jaar later, kregen de plannen een nieuwe impuls toen de familie Vos de Wael, de toenmalige eigenaar van de grond waarop de kerk nu staat, besloot om de grond gratis weg te geven. Dat zorgde weer voor extra financiële toezeggingen en een nieuwe lobbypoging bij het bisdom leverde dan ook uiteindelijk het gewenste resultaat op. Jurjen Scholtens werd aangesteld als bouwpastoor. De schop kon in de grond. Volgens Ton is het ook waarschijnlijk dat diezelfde pastoor Scholtens de naam Nieuw Heeten heeft bedacht. Op 23 oktober 1923 werd de Sint Joseph feestelijk in gebruik genomen. De gewenste school kwam kort daarna. Allemaal aan de vijfsprong, waar spoedig ook een kroeg verscheen. De kerk bood eerst plaats aan circa driehonderd bezoekers; de capaciteit werd later uitgebreid naar vierhonderd. In de jaren zestig zat de kerk elk weekend meerdere keren vol. De grenzen van de oude parochie in Nieuw Heeten liepen dan ook tot aan Laren (dat overwegend protestants is).
Eigen bijdrage
Een gezonde parochie dus. En ook een parochie die niet meedoet aan de Actie Kerkbalans. De Sint Joseph pakt het anders aan. De gelovigen betalen al jaren vier keer per jaar een eigen bijdrage van 17,50 euro per persoon. Ton: “Toen we in 2010 opgingen in Parochie Heilig Kruis stonden we er goed voor. We konden jaarlijkse genoeg geld reserveren voor onderhoud. Natuurlijk wordt het hier nu ook wel minder. Mensen haken af, zeker nadat bekend werd dat de sluiting in de lucht hangt, maar toch halen we nog steeds ruwweg 40.000 euro per jaar op.” Geld dat overigens deels is geoormerkt, zo benadrukt hij.
Het nieuws dat de kerk over een paar jaar zal sluiten kwam niet als een donderslag bij heldere hemel. Agnes: “Ik ben tientallen jaren lid geweest van het jongerenkoor. Vroeger zat de kerk bomvol als we moesten zingen. Maar je zag het minder worden. Ik begon gewoon te tellen. Op een gegeven moment stonden er meer koorleden om het altaar dan er bezoekers in de kerk zaten.” Ton: “De reacties in het dorp waren vrij gelaten. Ik heb niemand huilend of boos gezien. Men zag het aankomen. De wekelijkse viering trok op het laatst, voor de coronaperiode, gemiddeld zo’n vijftig bezoekers. Dit terwijl wij onze gemeenschap ongeveer 1100 parochianen telt. Er zijn ook steeds minder voorgangers beschikbaar. Ik zie de frequentie in de nabije toekomst ook nog wel naar beneden gaan.”
Jeugd
Ook Agnes en Ton geloven dat lang niet alle gelovigen uit Nieuw Heeten mee zullen gaan naar de nieuwe parochiekerk: de Basiliek van de H. Kruisverheffing. “Misschien dat een klein gedeelte meegaat. Het is nu coronatijd, maar ondanks dat je niet iedereen nu meer spreekt heb je toch wel het gevoel dat je bij een club hoort. Dat heb je minder in Raalte.”
Heel bewust betrekken ze ook de jeugd bij de toekomst van de kerk. “Het jongste lid van de werkgroep is nog geen 30”, vertelt Agnes. “Hij heeft toegezegd dat hij ook wil fungeren als antenne voor de jeugd.” Want ook in Nieuw Heeten geldt: die heeft de toekomst. “De jongeren blijven hier graag wonen. Plan Hutten was binnen no-time vol. En we gaan bezig met Plan Marissink.” Ton: “We hopen dat het goed komt met de kerk. We zijn optimistisch.”
Kader met raster: Verdwijnt God uit Salland?
Parochie H. Kruis kondigde vorig jaar aan dat de kerken in Broekland, Haarle, Heeten, Luttenberg, Mariënheem, Nieuw Heeten, Holten en de Pauluskerk in Raalte in de komende vijf jaar hun deuren sluiten, oftewel aan de eredienst onttrokken worden. De basiliek van de H. Kruisverheffing wordt de centrale parochiekerk. Maar hoe beleven de geloofsgemeenschappen dat; wat gebeurt er met het kerkgebouw; wie bepaalt dat; wie heeft nu de kerk eigenlijk betaald en welke rol heeft het Bisdom? Het Weekblad voor Salland gaat in een serie er dieper op in. Deze aflevering van ‘Verdwijnt God uit Salland?’ (vrij naar het boek ‘Hoe God verdween uit Jorwerd’ van Geert Mak) handelt over Nieuw Heeten. Daar worden de inwoners uitgedaagd om met ideeën te komen over de herbestemming van het kerkgebouw.