Pastoor Ronald Cornelissen over af- en opbouwen in parochie H. Kruis: ‘We kunnen niet aan alle wensen tegemoet komen’
RAALTE – “Het is zeker een moeilijke opgave. Hoe financier je het hele proces? We kunnen niet alle kerken weggeven. Dat zouden we wel willen, maar dan gaan we als parochie failliet.” Ronald Cornelissen, pastoor van parochie H. Kruis, de Lebuïnusparochie in Deventer en de Marcellinusparochie in Twente en ook nog bisschoppelijk vicaris, wil er duidelijk over zijn. Ja, er gaan kerken dicht en parochie H. Kruis zal niet aan elke wens van de betrokken geloofsgemeenschappen tegemoet kunnen komen. Toch ziet hij het huidige proces ook als iets moois. “We weten dat er lastige momenten zullen komen. Niet iedereen staat met vlaggen langs de kant. Mensen ervaren een verlies. Het zal hier en daar weerstand oproepen, maar ik zie het als een af- en opbouwproces.”
De Parochie H. Kruis telt op dit moment acht kerken. Zeven kerken sluiten in de komende jaren hun deuren. De H. Kruisverheffing in Raalte wordt de centrale kerk. In de vorige afleveringen van deze serie gaven betrokken inwoners van Broekland en Haarle en vertegenwoordigers van de Pauluskerk aan dat ze verwachten dat maar weinig mensen mee zullen verhuizen naar de H. Kruisverheffing. De gelovigen voelen zich niet allemaal verbonden met deze kerk. Cornelissen is echter optimistisch. “We gaan er alles aan doen om daar met de koren, lectoren en kosters van de omliggende plaatsen vieringen te organiseren. Het moet een kerk worden voor ons allen. De Plaskerk trekt ook protestantse gelovigen vanuit de hele regio. Veel mensen zijn het al gewend om voor boodschappen naar Raalte te gaan en dat de jongelui er middelbaar onderwijs volgen. Ik vind het de meest natuurlijke plek. We zijn trots op deze kerk, het is een mooi gebouw. Er zijn nu ook al gelovigen uit omliggende dorpen die af en toe naar de basiliek komen. Eigenlijk volgen we met ons beleid twee sporen. Enerzijds willen we ervoor zorgen dat avondwakes, uitvaarten en andere belangrijke activiteiten een plek houden in de verschillende dorpen. Dat willen we dan combineren met maandelijkse ontmoetingsvieringen voor de ouderen. Met koffie vooraf en misschien daarna een lunch. Anderzijds werken we eraan om de reguliere zondagsvieringen te centreren in de Kruisverheffing. Met ook veel gezinsvieringen. Daarnaast willen we ook een programma bieden voor bijvoorbeeld de communie en het vormsel. Want vanuit de scholen wordt dat steeds lastiger. Dat gieten we dus in een nieuwe vorm.”
Om de Heilige Kruisverheffing als centrale kerk toekomstbestendig te maken, wil Parochie H. Kruis een nieuw parochiecentrum realiseren bij de H. Kruisverheffing. In het verlengde van de ruimtes tussen de kerk en de parochiewoning (vanuit de Kerkstraat gezien) ligt wat vrije grond. De plannen hiervoor zijn in een vergevorderd stadium. De bouwkosten bedragen enkele tonnen. Cornelissen hoopt dat de schop al in 2022 al de grond kan. “We zien het als een diepte-investering in de toekomst. Het nieuwe parochiecentrum biedt meer mogelijkheden en is beter toegankelijk voor ouderen en zal geschikt zijn voor bijeenkomsten met kinderen, jongeren en hun ouders.”
Financiën
Bij de fusie in 2010 zijn vanuit de verschillende kerken geld en bezittingen ingebracht. Die vallen nu allemaal onder de parochie H. Kruis. Wel worden de kosten en baten per locatie bijgehouden. Maar dat betekent volgens Cornelissen niet dat de dorpen waar kerken sluiten een eventuele positief saldo automatisch terug kunnen verwachten. Desgevraagd geeft Cornelissen aan dat ook schenkingen uit het verleden in de grote pot zijn gegaan, tenzij de schenking nadrukkelijk was gelabeld aan een bestemming. Vorig jaar ontstond er wat frustratie in Broekland toen de parochie aanvankelijk niet over de brug leek te komen met geld voor noodzakelijk onderhoud. Zevenhonderd inwoners ondertekenden vervolgens een brief aan het parochiebestuur waarin om duidelijkheid werd gevraagd. Inmiddels is er een bedrag toegezegd voor dit jaar. Dat stond ook al in de begroting. Voor de herbestemming van de kerk hoopt Broekland de kerk met dichte portemonnee over te kunnen nemen. Of dat lukt, daarover bestaat nu nog geen duidelijkheid. “We kunnen nu niet elke kerk voor nul euro over doen naar de dorpen. We weten dat er mooie maatschappelijke initiatieven zijn, maar kerkelijk geld is geen maatschappelijk geld. We hebben het geld hard nodig omdat we anders als parochie op zwart zaad komen te zitten en dan verdwijnen God én de pastoor echt uit Salland.”
Cornelissen stelt dat het parochiebestuur op dit moment werkt aan een notitie met uitgangspunten voor de toekomst van de gebouwen. Wat te doen met de kerken en de gelden? De notitie wordt binnenkort verspreid. Nu al mogen de plaatselijke geloofsgemeenschappen meedenken en met initiatieven komen, zoals dat al gebeurt in Broekland en Haarle. Het Bisdom houdt daarbij een financieel oogje in het zeil. Daartoe bestaat de Raad voor Economische Aangelegenheden, vertelt Cornelissen. Door het coronavirus heeft het proces wat vertraging opgelopen. “In de jaren ’60 had je een golf van modernisering in de kerk”, vertelt Cornelissen. “Diverse mooie beelden zijn toen allemaal weggedaan. Dat kan nu niet meer. Al onze bezittingen zijn geregistreerd en kunnen niet zomaar ontvreemd worden.”
Kerkbalans
Volgens Cornelissen is de parochie nu financieel gezien redelijk gezond. “We hebben een buffer, maar ja, die willen we achter de hand houden voor slechtere tijden, zoals nu met corona. Onze begroting komt uit op circa 1 miljoen per jaar. We hebben acht kerkgebouwen, het onderhoud daarvan kost geld en we hebben 2,5 fte aan pastores in dienst; assistenten en medewerkers op het secretariaat en kerkmusici. Daarnaast moeten we natuurlijk ook de energie- en de onderhoudskosten betalen. Meer dan de helft van onze inkomsten halen we uit de Actie Kerkbalans. 91 procent is voor de eigen parochie, de rest voor de overkoepelende organisaties (Bisdom en Nederlandse Kerkprovincie, red.). Daarnaast halen we de meeste inkomsten uit de collectes, de stipendia (tarieven voor huwelijken en uitvaarten, red.) en giften. Met een klein deel van het geld beleggen we. Heel defensief, maar nu brengt het tenminste een beetje rente op. Daarover waakt de VAU (Vermogensbeheer Aartsbisdom Utrecht, red.).” Het valt op dat Cornelissen open is over de bedragen. Een eerdere poging van de schrijvers van dit artikel om inzage te krijgen in de financiën van de parochie leverde geen resultaat op. Cornelissen: “We willen transparant zijn voor de parochianen. Daarnaast zijn we een ANBI-organisatie, dus zijn we ook verplicht om deze financiële stukken te publiceren. Daarom plaatsen we onze balans elk jaar op de formulieren van de Actie Kerkbalans en binnenkort ook op onze website. Hoewel onze financiële positie op dit moment redelijk gezond is, moeten we nu wel ingrijpen. Anders belanden we door dalende inkomsten en stijgende kosten de komende jaren meer en meer in de rode cijfers.”
De huidige Actie Kerkbalans zorgt wel voor enige onzekerheid. Want hoe diep trekken de leden van de geloofsgemeenschappen die in de komende jaren de deuren van hun kerken sluiten de portemonnee? Cornelissen hoopt op het beste. “Het is wel goed om je te realiseren dat de meeste kerken nog lang niet dicht gaan. En ook die moeten we onderhouden. Daar gaat het grootste deel van het geld ook naartoe. En ook de pastores blijven beschikbaar. De geloofsgemeenschap blijft. We hopen dat de mensen het begrijpen.”
Kaski
Uitspraken over hoe het er over tien jaar, in 2031, allemaal uit zal zien, vindt hij lastig. Wel beschikt het parochiebestuur over cijfers van het Kaski, een onderzoekscentrum voor religie en samenleving dat onderdeel uitmaakt van de Katholieke Radboud Universiteit in Nijmegen. Sinds 1948 vraagt die jaarlijks gegevens van de parochies op. Over kerkbezoek, huwelijken, doopjes en meer. “En ook in 1948 was de ontkerkelijking al zichtbaar”, stelt Cornelissen. “Toen bleek al dat de helft van Amsterdam zich niet meer kerkelijk noemde. Die ontkerkelijking is echt wel wat eerder begonnen dan in de jaren ’60. Het zal ook te maken hebben gehad met de opkomst en de populariteit van het socialisme en het communisme net na de Tweede Wereldoorlog.” Toch laat Cornelissen zich uiteindelijk verleiden tot een vergezicht. “In 2031 verwacht ik hier in het weekend een structurele groep van een paar honderd mensen, die elkaar ontmoeten, misschien samen eten, de catechese volgen, hun geloof belijden en op hun eigen manier hun geloof uitstralen. En dan doordeweeks ook bijeenkomsten in de verschillende dorpen voor kleinere aantallen bezoekers.”
Rode draad
Op de vraag of pastoor zijn in deze tijd nog wel leuk is, antwoordt Cornelissen bevestigend. “We bouwen af en we bouwen op. Op dit moment steken we veel tijd in de opbouw. Daar hoort ook afscheid nemen van kerkgebouwen bij. Maar we blijven aanwezig in de kernen. We hebben alle locaties gevraagd wat er moet blijven. De rode draad in de antwoorden was: een plek om samen te komen en voor uitvaarten. Elk dorp heeft immers ook een kerkhof. Waar de mensen daar zo meteen samen kunnen komen, dat weten we nu nog niet. Het zou mooi zijn als dat in de voormalige kerkgebouwen kan, maar misschien moet je ook uitwijken naar dorpshuizen of andere plekken. Daar zijn we al met de geloofsgemeenschappen naar op zoek. Dit project ‘parochie 2025’ is geen gemakkelijk proces, het roept soms weerstand op, maar we doen het met overtuiging. Het gaat namelijk over de toekomst van kerk en geloof in Salland. Ook na 2025.”
Verdwijnt God uit Salland?
Parochie H. Kruis kondigde vorig jaar aan dat de kerken in Broekland, Haarle, Heeten, Luttenberg, Mariënheem, Nieuw Heeten, Holten en de Pauluskerk in Raalte in de komende vijf jaar hun deuren sluiten, oftewel aan de eredienst onttrokken worden. De basiliek van de H. Kruisverheffing wordt de centrale parochiekerk. Maar hoe beleven de geloofsgemeenschappen dat; wat gebeurt er met het kerkgebouw; wie bepaalt dat; wie heeft nu de kerk eigenlijk betaald en welke rol heeft het Bisdom? Het Weekblad voor Salland gaat in een serie er dieper op in. Deze aflevering van ‘Verdwijnt God uit Salland?’ (vrij naar het boek ‘Hoe God verdween uit Jorwerd’ van Geert Mak) staat pastoor Ronald Cornelissen centraal, die ervan overtuigd is dat God én de pastoor niet uit Salland verdwijnen.