Spitten in het oude archief van de gemeente Raalte

RAALTE – “Kijk, een aanvraag van ene heer Hoffard uit 1928. Die vroeg toestemming aan de gemeente Raalte om een benzinepomp te plaatsen bij hotel-restaurant Neuf op de Plas. Bijzonder om te lezen, dat gaat meteen door de scan.” Een tikje verscholen in de kelders van het Raalter gemeentehuis, ooit een atoombomvrije schuilkelder, zitten Geert Hannink en Jan Westenenk elke week twee dagdelen het Raalter archief door te spitten. En dat is een hele klus, zo maakt het tweetal duidelijk.

“Het eerste deel gaat over de periode 1812 tot 1924. Alles wat bij de gemeente binnenkwam werd geregistreerd, maar alleen op chronologische volgorde. Per jaar dus. Dan is er nog het tweede blok van 1924 tot 1939, gevolgd door de oorlogsjaren. Daar zit al iets meer systeem in. Dat wordt allemaal door ons gescand en geregistreerd. Heel complex want hetzelfde onderwerp kun je op meerdere plekken vinden. De Bouw- en Hinderwetvergunningen zitten ergens anders opgeslagen dan de burgemeestersarchieven. Eenvoudig gezegd: we registreren en scannen alles zodat je zo’n onderwerp snel kunt vinden in een duidelijke index. Gelukkig heeft de Luttenbergse chirurg Reinking in de jaren 60 en 70 al veel voorwerk verricht, daar profiteren we nu van.”

Als het tweetal, beiden zijn actief bij de Historische Vereniging Raalte en Omstreken, ooit klaar is, wordt dan het oude Raalter archief voor iedereen digitaal toegankelijk? “Nou, dat is een zaak van de gemeente zelf. Wat we nu wel kunnen doen is mensen helpen die op speurtocht zijn naar hun voorouders in Raalte. Of die willen weten wie er eerder in hun historische huis of boerderij heeft gewoond of dat perceel bezat. Er komen steeds meer van die vragen en verzoeken binnen bij de Historische Vereniging. Alle gegevens brengen we allemaal in kaart, al zal dat nog zeker dit jaar duren.”

Doodgeschoten hond

Hun speurtocht levert in ieder geval boeiende feiten op voor iedereen die in de lokale geschiedenis geïnteresseerd is. “Kijk deze oude brief van een instelling voor zwakzinnigen in Brabant. De directeur schrijft aan de gemeente Raalte dat de idioot Jansen is overleden en of de burgemeester maar even de familie wil inlichten,” geeft Geert Hannink een voorbeeld uit andere tijden.

“Hier is een brief van een hondenbezitter die geen hondenbelasting meer wil betalen. Hij had namelijk zijn hond doodgeschoten omdat die lastig was,” zo glimlacht Jan Westenenk oftewel Jan van de Panne. “En hier is een brief uit 1850 waarin staat dat een Raaltenaar in dienst van het Franse Vreemdelingenlegioen bij het Turkse Gallipoli is gesneuveld. En dat wordt dan twee jaar later hier in de burgerlijke stand genoteerd.”

Boze brief

Armoe, zeker in de crisisjaren 30, is ook terug te vinden in het Raalter archief weet Geert Hannink inmiddels. “Hier een brief van iemand die 5 gulden huur aan de gemeente moest betalen en vroeg of er niet een gulden af kon. Hij kon de huur niet meer opbrengen. Raalte kende destijds nog keten, niet die van tegenwoordig voor de jeugd, maar houten schuurtjes van vier bij vier meter en met het toilet buiten. Voor hele gezinnen ook nog. Er is nog een boze brief uit die tijd van de minister van Volkshuisvesting waarin die zegt dat de gemeente Raalte zich moet schamen dat die keten aan de Zandsteeg nog gebruikt werden.”

In die jaren 30 was er al elektriciteit maar beperkt. Jan Westenenk: “In het hele dorp vond je maar drie of vier elektrische lantaarns, de rest brandde op gas. De mensen zelf vonden één pitje ook genoeg in hun huis. We hebben een brief gevonden van de directeur van het gasbedrijf dat ook de elektriciteit deed. Die beklaagde zich over een gemeenteraadslid want die had gezegd dat het allemaal wel erg langzaam ging met die elektrische aansluitingen. Allemaal door gebrek aan belangstelling en geld, zo liet de boze directeur weten.” Geert Hannink vult aan: “Hier is een officiële vergunning voor het in werking stellen van een elektromotor van 25 pk in een maalderij. Dat mocht echt niet zo maar, alle omwonenden moesten dat weten.”

Behalve het toegankelijk maken is ook het bewaren van alle stukken een belangrijk doel. “Je wilt niet weten hoeveel ijzeren nietjes en paperclips we al hebben verzameld. Zeker het oude deel van het archief is niet van zuurvrij papier en soms in slechte staat. Bovendien lag het archief altijd in de kelder of op zolder van het oude gemeentehuis aan de Grotestraat en later aan de Zwolsestraat. Gelukkig is hier nu wel goede klimaatregeling.“

Archief Heino

Niet alleen de twee Raaltenaren zijn elke week aan de slag, ook de collega’s van de Vereniging voor Heemkunde ‘Omheining’ uit Heino schuiven sinds enige tijd aan. Het archief van de oude gemeente Heino is hier na de gemeentelijke herindeling in 2001 opgeslagen. “Maar dat is wel een stuk kleiner. Heino telde altijd minder inwoners dan Raalte,” zeggen de twee Raaltenaren in de sfeer van echte ‘Roalter Wind’. “Maar we werken goed samen. En als er wederzijds iets interessants is te vinden over de andere gemeente, dan geven we dat netjes door.”

En hoe is dat eigenlijk afgelopen met die benzinepomp bij Neuf in 1928? “De gemeente heeft dat tegengehouden, ze vond de Plas daarvoor te druk. Is nog een heel gedoe geworden tot aan de Raad van State toe.”

Tekst en foto: Lauk Bouhuijzen

Geert Hannink (links) en Jan Westenenk zijn wekelijks in het archief van de gemeente Raalte aan de slag