Examens hebben hun langste tijd gehad, als je de deskundigen mag geloven die er recent over aan het woord waren in het nieuws. Nu laten journalisten het liefst ‘de anderen’ aan het woord, dus de deskundigen die het eens zijn met examens, die hoor je minder, maar Harrie Kiekebosch is ook tegen examens. Vandaar deze opinie van hem.
Klik hier en hier naar artikelen van andere tegenstanders.
Laat ik deze opinie beginnen met te vertellen dat ik zelf ieder examen in de eerste gehaald heb. Om op de middelbare school in een examenklas te komen had wat meer hobbels, in het finalejaar ging het wel lekker. Maar toen de leraar Wiskunde mij toevertrouwde dat hij alles op alles gezet had “om er een 5 uit te slepen, en nu maar hopen dat de tweede corrector daar in mee gaat”, bleek mij voor het eerst dat een cijfer niet iets definitiefs was, maar onderhandelbaar. Ik geef nu les in het HBO-onderwijs en verbaas me voortdurend over het streven naar exactheid bij cijfers geven. We schijnen tot een tiende achter de komma de kwaliteit van een student te kunnen, in elk geval te moeten beoordelen. Wie dat kan moet gelijk koninklijk onderscheiden worden…
Ik denk dat examens in de vorm waarin we het nu kennen, bestaan om twee redenen: beheersbaarheid en wantrouwen van docenten. Vanwege de groep leerlingen die tegelijk moet afgerekend worden op hun kennen en kunnen, doen we het op grote schaal. En omdat hogere instanties hun docenten wantrouwen mogen docenten niet zelf examens maken. De beoordeling moet transparant zijn, heet dat. Transparantie is het tegenovergestelde van vertrouwen.
Een examen is een finale toets. En toetsen is heel ingewikkeld. Dat begint al bij de waarom-vraag. Waarom toetsen we? Om leerlingen te dwingen hun huiswerk te maken, dat noemen we ‘controleren of ze hun huiswerk gemaakt hebben’. Dergelijke cijfers tellen mee voor het eindresultaat. Het gaat in die gevallen om feitelijke kennis, om ‘weten’.
Naast ‘weten’ kun je ook toetsen of leerlingen de stof snappen. Of ze de stof kunnen toepassen. Of ze op basis van de stof analytisch danwel op niveau van synthese kunnen handelen. Een leerling moet – al tijdens het leren, maar in elk geval op weg naar de toets – weten wat van hem verwacht wordt. Maar een docent moet dat ook weten. Waar gebeurd: een leerling haalt een onvoldoende omdat hij een toets geleerd had op niveau van ‘kunnen toepassen’. Zo was het ook afgesproken. Maar de toets bleek te bestaan uit ‘kennen’. In de herkansing leerde de leerling dus op niveau van ‘kennen’, bleek de docent zijn toets aangepast te hebben aan zoals die bedoeld was…
Nog los van de vraag of de examens de juiste dingen toetsen, toetsen ze maar een heel klein deel van wat we (moeten) kennen of kunnen. Examens veroorzaken stress. Je kunt examens halen – en dat gebeurt veel – door je heel specifiek en op heel korte termijn, voor te bereiden. Je slaagt dan voor het kunstje dat ‘examen heet’.
En dan hebben we het nog helemaal niet over het feit dat de wereld aan het veranderen is. Moet je wel kennis hebben? Of moet je wegens internet vooral leren kennis op te zoeken. En voor welke vakken leer je? Je hoort zeggen dat twee derde van de banen van nu over tien jaar niet meer bestaat. En hoe komt het dat meer dan de helft van de eerste jaars studenten binnen het jaar de gekozen HBO- of universitaire studie stopt? Omdat ze zo goed zijn voorbereid op MBO of havo-vwo?
Maar ja, hoe dan wel? Ik denk dat we de macht terug moeten geven aan onderwijzend personeel. Die kennen de leerlingen, die weten na jaren precies welk cijfer een leerling verdient. Het reguliere onderwijs behoeft geen eindexamen, het reguliere onderwijs is een voortdurend examen. Als je het daar bij houdt, kan er meteen veel meer werk gemaakt worden van individuele begeleiding in plaats van de massaliteit van alle leerlingen van het hele land hetzelfde.
Harrie Kiekebosch
‘Pas op, Opiniemakers’ is een wekelijkse opinierubriek, gemaakt door een (nog steeds groeiende) groep mensen uit de samenleving. Onderwerpen zoeken de opiniemakers zelf, maar wie een onderwerp belicht wil hebben moet dat vooral laten weten. En wie zelf mee wil doen aan ‘de opiniemakers’ is bij deze van harte uitgenodigd. Je mag teksten aanleveren. Maar je mag natuurlijk ook gewoon onder de opiniestukken reageren. Graag onder je eigen naam. De opiniemakers schrijven ook onder hun eigen naam.
Meer foto's