Burgemeester Zoon sprak bij die gelegenheid de volgende woorden:
Geachte aanwezigen,
Goed te zien dat u ook dit jaar weer in grote getale aanwezig bent bij de herdenking van de slachtoffers uit het Koninkrijk der Nederlanden, militairen en burgers, die sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in oorlogsomstandigheden of vredesmissies zijn omgekomen. Vanmiddag hebben wij een plechtigheid gehad op de begraafplaats aan de Westdorplaan bij de graven van de geallieerden, zojuist stonden wij stil en herdachten wij de gevallenen in Nederlands Indië en Nieuw Guinea.
Wij zijn nu verzameld rondom het oorlogsmonument, hier aan de Zwolsestraat te Raalte, terwijl dat op hetzelfde moment nu in Luttenberg ook gebeurd. Dames en heren, via de Stentor, heb ik het levensverhaal van mevrouw Leny Adelaar-Polak uit Bathmen leren kennen. Zij was de enige, die na alle verschrikkingen uit de Tweede Wereldoorlog, in Bathmen terugkeerde.
In februari 1941 komt een medewerker van de gemeente haar vertellen dat zij werd ontslagen als onderwijzeres en onmiddellijk moest vertrekken. In eerste instantie kreeg zij met haar Joodse familie onderdak aangeboden. Ook haar grote liefde Hartog de Leeuw kreeg dat aanbod, maar weigerde, omdat hij dan zijn familie in Winterswijk in de steek moest laten.
De familie Polak werd op transport gezet naar Auschwitz en na aankomst aldaar werden de mannen en vrouwen gescheiden. Ze vangt nog, naar later bleek, een laatste glimp op van haar geliefde Hartog. Leny wordt afschuwelijk behandeld, ze stond er alleen voor en om zich staande te houden denkt ze vaak aan de lindeboom in de tuin, thuis in Bathmen. Daar waar ze speelde met haar broer en haar vriendinnen. Die lindeboom werd gedurende de oorlogsjaren haar symbool, haar symbool van hoop. In blok 10, het zgn. experimenten blok, wordt Leny geïnjecteerd met als doel haar blijvend kinderloos te maken.
Desalniettemin ontwikkelde zij een bepaalde bekendheid door het maken van handwerkjes, die kennelijk bij de kampdokter en met name diens vrouw in de smaak vielen. Aan verdere medische experimenten is zij zodoende kunnen ontkomen. Haar gezondheid was zeer broos in die tijd. In januari 1945 besloten de Duitsers in allerijl Auschwitz te ontruimen om zo te proberen bewijsmateriaal over massamoorden te vernietigen. Onder barre omstandigheden is Leny te voet gedwongen richting Duitsland te lopen.
Deze dodenmars was wellicht nog erger dan de medische experimenten, erger dan de honger, erger dan alle ontberingen die ze tot dan toe had doorstaan. Het vroor 20 tot 25 graden en het sneeuwde. Lijken lagen langs de kant van de weg. Na deze barre, verschrikkelijke voettocht, treinreizen en korte verblijven in kampen komt Leny in mei 1945 in bevrijd Nederland aan en weegt nog maar 34 kilo. Haar vingertoppen en tenen zijn blijvend beschadigd. Terug in Bathmen beseft ze dat ze haar geliefde Hartog, haar ouders en broer niet meer levend zal terug zien. Haar latere huwelijk blijft kinderloos.
Leny Polak woont in het zorgcentrum “ ’t Dijkhuis” in Bathmen en kijkt dagelijks uit op de Polakstraat, vernoemd naar haar familie. De lindeboom, waar ze in de oorlog, zo naar had verlangd, op loopafstand…
Dames en heren, ik realiseer me, dat over de periode 1940-1945 over andere mensen, families, gelijke verhalen zijn te vertellen. Het brengt tot uitdrukking hoe bizar deze periode in de geschiedenis is geweest. Veel van onze inwoners hebben dat met de dood moeten bekopen en daarom staan wij op 4 mei ieder jaar stil om de slachtoffers te gedenken.
Ik doe dat in de wetenschap dat wij door onze aanwezigheid gezamenlijkheid en eensgezindheid willen uitstralen in onze overtuiging dat je vrijheid behoort door te geven. Vorig jaar heb ik, dames en heren, de namen van de gevallenen uit onze gemeente opgesomd zonder daarbij de naam van Berend Jan Brinkhuis
te noemen, domweg omdat ik zijn naam helaas over het hoofd heb gezien.
Ik wil dat vandaag graag corrigeren. De heer Kemper uit Luttenberg, wiens moeder de zus was van Berend Jan Brinkhuis, en enkele van zijn familieleden, zijn in uw midden aanwezig. Samen met soldaat Bennink uit Hoogeveen en soldaat Ten Borg uit Usselo was Berend Jan Brinkhuis gelegerd bij de familie Koks in Weert. Hij is op 20-jarige leeftijd in de semi permanente opstelling van kazemat 81S bij de Maasbrug in Roermond gesneuveld. Hij werd op 2e Pinksterdag zonder dat er kennissen bij waren met nog 5 andere soldaten op een rustig hoekje bij een klein kerkhof onder een bruine beuk in Horn begraven. Later is Berend Jan op 18 juli 1940 herbegraven in Raalte.
Toeval of niet, afgelopen jaar is het boek met de titel Wees op uw hoede van Eric Munnicks uitgebracht. Na deze plechtigheid zal ik een exemplaar daarvan aan de heer Kemper overhandigen.
Evenals voorgaande jaren hebben wij met één van de basisscholen stil gestaan bij het thema “herdenken-gedenken”. De basisschoolleerlingen van de groepen 7 en 8 van de Dolfijn uit Heino hebben in de raadzaal van Raalte ademloos zitten luisteren naar de verhalen van onze Raalter veteranen, Dick Middendorp, Jan de Gier, Jan Tielbeek en Guus Blok en niet te vergeten Wil Cornelissen van de Joodse gemeenschap uit Zwolle.
Ik heb gemerkt dat de kinderen, ongeacht het feit dat ze soms niemand kennen die een oorlog heeft meegemaakt, heel betrokken en geïnteresseerd zijn. Ook al zitten we in een overgang van “memory” naar “history” vind ik – en met mij velen – het erg belangrijk dat wij aan onze jeugd de zinloosheid van geweld en oorlog bijbrengen. Met een ernstige blik werd aan de veteranen gevraagd of ze wel eens bang waren geweest tijdens de oorlog of dat ze heimwee naar huis hadden. De angst om een dierbare te verliezen, door een oorlog om het leven te komen, het verlangen naar veiligheid brengt het begrip vrijheid op die wijze zeer nabij. Niets voor niets luidt het thema van dit jaar dan ook “Vrijheid geef je door”
Vrijheid geef je door
Nu, morgen, tot in lengte van dagen
Betrokkenheid bij geleverde strijd
Een verantwoordelijkheid die we allen dragen
Terugdenken aan wat het was
Zodat we niet vergeten
Stilstaan bij het verleden
En hopen dat we nu beter weten
Het voorkomen van geweld
Met de mond, maar ook op daden gericht
Samen een vreedzame toekomst tegemoet
Dat zijn we aan onze kinderen verplicht.
Meer foto's
